Verwrongen loyaliteit

Sommigen van jullie herkennen dit waarschijnlijk wel: het wringend gevoel wanneer je feiten en argumenten gebruikt in een gesprek, maar de ander blijft ondanks dat alles steevast vasthouden aan een ingebeelde realiteit. Zeker wanneer het aankomt op politieke en maatschappelijke kwesties komt dit wel vaker voor. Extreemrechtse politici zoals Dries van Langenhove, Donald Trump en Geert Wilders (om enkelen als voorbeeld op te noemen) zijn meerdere keren ervan beschuldigd de waarheid zo om te buigen tot een leugen die hen het beste uitkomt. Uiteraard is extreemrechts niet de enige die er niet voor terugdeinst om de bevolking te foppen met hun uitspraken, maar de ongeziene trouw die hun volgers tonen tart soms werkelijk alle verbeelding. Maar hoe komt dit eigenlijk? Wat maakt dat men zich zo sterk verzet als we hun op feiten gebaseerde informatie voorschotelen? En waar komt die ogenschijnlijk onbreekbare muur vandaan waar we telkens op botsen als we hun hiermee confronteren? Ongetwijfeld zullen er hier talloze verklaringen voor bestaan, maar het gebruik van de sleutelwoorden ‘trouw‘ en ‘loyaliteit’ openen misschien een deur om hier dieper op in te gaan.

Mensen als sociale wezens en het belang van de groep

Loyaliteit, trouw zijn aan elkaar. Het is een eigenschap dat je elkaar steunt in goede en slechte tijden. Elkaar niet in de steek laten is de kern van loyaliteit en een krachtige eigenschap van ons menselijk wezen. Ook in de dierenwereld komt dit voor, zoals honden die trouw hun baasjes beschermen bij gevaar of kuddedieren die voor elkaar opkomen om zo de veiligheid en overlevingskansen van de kudde te garanderen. Het is een manier van overleven, alleen kom je er niet.

We zijn nu eenmaal sociale wezens, we willen graag geaccepteerd worden en deel uitmaken van een groep. Hoe trouwer je bent aan elkaar, hoe sterker de band. Denk maar aan de Italianen die massaal op straat kwamen in 2006 bij de overwinning van het WK, protesten of stakingen om de regering op het matje te roepen, de Black Lives Matter betogingen, etc. Groepsactiviteiten zoals deze bepalen voor een groot stuk je identiteit, wie je bent. Dit geldt ook voor de politiek, voor wie je stemt en opkomt zegt namelijk veel over jezelf en wat je belangrijk vindt binnen de maatschappij.

Van loyaliteit naar obsessie

Een kort stukje theorie gevuld met positieve ideeën en opvattingen, maar hier zit evenzeer ook een donkere zijde. Elke groep heeft zijn eigen regels waarvan er van elkaar wordt verwacht deze te volgen. Hoe sterker de band met de groep waartoe je behoort, des te meer je jezelf verliest en opgeslokt wordt door de groep. In extreme gevallen kan je zelfs sterven voor de groep, of beter gezegd: je wilt jezelf opofferen voor het belang van de groep (zelfmoordterroristen zijn ideale voorbeelden, ze offeren zichzelf namelijk op voor de groep en hun uiteindelijk doel). Een groep kan dus een zeer krachtige invloed hebben op jou als persoon.

We maken hier het verband met de politiek. Voor wie we stemmen, wie we openlijk steunen via social media, gaan betogen, al deze activiteiten laten zien dat je erbij hoort. Een politieke keuze maakt dat je, of je nu wil of niet, deel uitmaakt van een groep die groter is dan jezelf. Politici doen er dan natuurlijk goed aan om hun leden bij zich te houden en zoveel mogelijk nieuwe leden aan te werven. Loyaliteit of trouw zijn aan de partij is hier van onschatbare waarde, en net hier schuilt het gevaar. Wanneer men te loyaal wordt aan zijn politieke partij, dan verandert dit in een obsessie, men aanbidt als het ware de politieke leider(s) omdat ze ‘de waarheid’ verkondigen in tegenstelling tot de ‘elite’ die de burgers onder controle willen houden. Ze veranderen van kritische burgers naar fanatieke bewonderaars.

Nu, ik wil het bestaan van ‘de elite’ niet ontkennen. Natuurlijk zijn er groepen van mensen die meer macht hebben binnen de maatschappij in vergelijking met de standaard burger, meer financiële middelen hebben en ook meer te zeggen hebben over hoe de wereld moet draaien. Hoewel het ironisch is dat deze politici meestal zelf deel uitmaken van zulke elitaire groepen, toch lijkt dit niet uit te maken voor de fanatieke bewonderaars van deze partijen. Integendeel, ze kijken er zelfs naar op! Hun maatschappelijke status en de macht om te zeggen wat je wil (leugens of niet) zonder dat je ervoor gestraft wordt, is iets waar hun bewonderaars naar opkijken. Loyaliteit is in deze zin de bewonderaars die achter je staan, niet enkel als je gelijk hebt, maar vooral als die bewonderaars tegen elke prijs achter je staan als je ongelijk hebt. Je hoort er pas bij als je de partij helpt te winnen door in jouw naam schaamteloos te liegen, en de vijanden of ratten te vermorzelen omdat ze eropuit zijn de partij te beschadigen (m.b.v. op feiten gebaseerde argumentatie).

Oproep tot openheid en respect

Ik stelde eerder de vraag waar die ogenschijnlijk onbreekbare muur vandaan komt die we maar niet kunnen breken. We hebben hier eigenlijk te maken met weerstand: men verzet zich als het ware tegen de feiten om de eigen (groeps-)identiteit te beschermen. We zijn, zoals eerder aangehaald, sociale wezens en we hebben de behoefte om bij de groep te horen. Bedreigingen van buitenaf moeten dus zoveel mogelijk afgekaatst en bestreden worden, we moeten laten zien dat we loyaal zijn aan de partij. Het heeft dus, m.a.w., weinig zin om feiten te gebruiken om de ander te overtuigen of tot inzicht te laten komen.

In deze korte bespreking hebben we het belang van de groep besproken en hoe een doorgedreven loyaliteit kan leiden tot een obsessie voor de partij. Het geeft ons echter geen verklaring over hoe het zover is kunnen komen dat burgers zichzelf zo hebben verloren door hun ongeziene trouw aan de partij. Wat precies maakt dat ze deel willen uitmaken van een partij die er niet voor terugdeinst om met de waarheid te spelen? Een vraag waar ik verschillende mogelijke antwoorden op kan bedenken, maar in hoeverre zouden deze antwoorden overeenkomen met de realiteit? Ze zijn namelijk gebaseerd op mijn eigen interpretaties en ervaringen, ze zijn namelijk gekleurd.
Een betere vraag zou zijn: ‘hoe moeten we hiermee omgaan’? Uiteindelijk begint alles met respect, erkenning voor elkaars opvattingen en meningen. Men wil graag aanvaard worden, gehoord worden, het gevoel krijgen dat er naar hun wordt geluisterd. Dit zijn eigenschappen die we terugvinden binnen onze eigen groep en waar we zo naar verlangen. Het is belangrijk om te luisteren naar elkaar en elkaar de ruimte te geven om te vertellen. In gesprek gaan met iemand die leunt naar het extremisme is een moeilijke opdracht, respect tonen en aanvaarden lijkt soms bijna onmogelijk. Toch moeten we verder kijken dan de eigen opvattingen die we hebben over deze persoon, en kijken naar diens noden en behoeften. Wat wil deze persoon mij eigenlijk zeggen? Welke ervaringen hebben ervoor gezorgd dat hij/zij zulke opvattingen heeft? Wat kan ik voor deze persoon doen?
Natuurlijk is dit veel makkelijker gezegd dan gedaan, en ik kan het aantal keren dat ik zelf zo gehandeld heb op één hand tellen. Het vereist een open en respectvolle houding waarbij je de ander behandelt zoals je zelf behandeld zou willen worden.

Afsluiter

In deze blog zijn we dieper ingegaan op het concept ‘loyaliteit’ en wat maakt dat men blijft vasthouden aan de eigen groep, ook al wordt diens geloofwaardigheid meerdere keer in vraag gesteld. We mogen de kracht van een groep en de behoefte van de mens om aanvaard en gehoord te worden niet onderschatten. We moeten ons steeds afvragen hoe hiermee om te gaan, maar ik geloof dat we al een hele stap verder zijn als we meer oprecht luisteren naar elkaar en respect laten primeren.