Racisme en de Vlaamse cultuur

Racisme en de Vlaamse cultuur in één titel? Dat kan niet anders dan kwade blikken en haatberichten verwachten, maar het is eens nodig om de Vlaamse cultuur te ‘problematiseren’. Net zoals ik er een probleem van maak wanneer ik in Venetië aan het rondlopen ben en een duif beslist om zijn poep op mij te laten vallen, zo ook maak ik er een probleem van als ik zie dat de Vlaamse cultuur als een duif zijn vuiligheid op en over anderen heen verspreidt.

Racisme bestaat en we weten allemaal dat dit ernstige schade toebrengt aan de samenleving. Niet enkel worden levens vernietigd door mensen met een migratie-achtergrond toegang te weigeren tot beter betaalde jobs, degelijke woningen en scholing, maar het wekt ook agressie en frustratie in de hand. Je kan het hun moeilijk kwalijk nemen als ze in opstand komen na jarenlange onderdrukking, iets wat we vandaag meer en meer zien gebeuren: ‘black lives matter’, jongeren met een migratieachtergrond, activisten en bezorgde burgers komen meer en meer op om dit onrecht een halt toe te roepen. Maar er ligt iets dwars, diepgaande veranderingen worden binnen de samenleving tegengehouden en men zweert bij ‘de Vlaamse cultuur’ als het enige juiste.

Mijn doel in deze blog is om te provoceren, om hard en ongeremd tekeer te gaan. Je kan je natuurlijk afvragen welk recht ik denk te hebben, als product van migratie, om überhaupt kritiek te durven uiten op de Vlaming en zijn cultuur? Maak je niet druk, kritiek uiten wil niet zeggen dat alles en iedereen door het slijk gehaald moet worden. Kritisch denken en redeneren is meer dan ooit nodig en het is belangrijk om af en toe een stap achteruit te zetten om je denkkader eens te overzien. Misschien zie je dan wel dingen die je voorheen niet zag? In deze blog probeer ik net dat te doen.

De Vlaamse cultuur en zijn betekenis

Maakt racisme deel uit van de Vlaamse cultuur? Dat is de vraag die we vandaag stellen en waar ik een antwoord op zal proberen te vinden.

Wat verstaan we nu onder ‘cultuur’? Iedereen weet natuurlijk wat cultuur is. Muziek, kunst, taal, normen en waarden, etc. zijn allemaal onderdelen die deel uitmaken van cultuur. Cultuur beïnvloedt ons gedrag en onderscheidt ons van de leden van andere maatschappijen, we leren wat goed is en slecht, welke waarden we belangrijk vinden om na te streven, hoe we ons moeten gedragen. De Vlaamse cultuur wordt vooral gekenmerkt door Christelijke en democratische waarden, de Vlaamse taal, de Vlaamse leeuw en natuurlijk de Vlaamse geschiedenis. Er bestaat geen twijfel over dat Vlaanderen een cultuur heeft, ook al kunnen we hier weleens om lachen (vooral met de Vlaamse canon). Hoe past racisme dan in dit plaatje? De volgende onderwerpen zouden je moeten helpen om tot dat inzicht te komen.

Zwarte piet

Het voorbeeld bij uitstek! Zwarte Piet, een figuur waar talloze discussies over gevoerd en zelfs over gevochten wordt. Er is weinig ruimte voor een deftig debat over de plaats die Zwarte Piet wel of niet heeft in deze superdiverse samenleving, maar één uitspraak die wel duidelijk weerklinkt is: ‘Zwarte Piet maakt deel uit van onze cultuur, blijf eraf’! Het lijkt erop dat sommige Vlamingen ervan uitgaan dat Zwarte Piet integraal deel uitmaakt van de Vlaamse cultuur en tradities, en net daarom als een soort heiligdom wordt beschouwd. Dat er een racistische toon aan vasthangt interesseert hun niet, het maakt deel uit van hun kindertijd en daarom moet het blijven bestaan.

Allereerst, waar komt Zwarte Piet eigenlijk vandaan? Er zijn verschillende verhalen terug te vinden over de afkomst van Sinterklaas en Zwarte Piet, de één al wat griezeliger dan de ander. Verhalen waarbij Sinterklaas zichzelf zwart schilderde en stoute kinderen ontvoerde, criminelen werden Zwarte Piet genoemd, enzovoort. Pas na 1850 veranderde het verhaal van Sinterklaas naar een meer kindervriendelijke figuur. Sinterklaas die kinderen cadeaus bracht en Zwarte Piet als de nieuwe boeman die kinderen strafte of ontvoerde als ze stout waren. Let wel: in deze tijd was slavernij nog steeds legaal, waar voornamelijk zwarten als slaaf werden gebruikt door de witten. Tot op de dag van vandaag is deze traditie al talloze keren veranderd en aangepast aan de toenmalige samenleving en zijn normen en waarden.

Zwarte piet wordt vandaag sterk bekritiseerd door progressieve groepen en kleurlingen wereldwijd vanwege zijn beledigende uiterlijk en gedrag: een man/vrouw in het zwart geschminkt met kledingkenmerken en accessoires als middelpunt van spot en gelach. Het beeld dat een zwarte een oudere witte man als knecht bedient of “helpt” geeft een krachtig beeld weer die ons terug katapulteert naar de jaren 1850 en daarvoor. Het is dan ook niet verwonderlijk dat men hierover een sterk standpunt inneemt om Zwarte Piet te bevrijden van zijn positie (symbolisch). De impact op kinderen moet ook ter discussie worden gesteld: zwarte/gekleurde kinderen die zichzelf identificeren met Zwarte Piet en de witte kinderen die zich identificeren met Sinterklaas, of erger: wanneer andere kinderen dit doen bij elkaar. Er zijn genoeg verhalen waarbij gekleurde kinderen werden gemaakt gepest door hun klasgenoten vanwege de gekleurde overeenkomsten. Pedagogisch gezien lijkt het me onverantwoord dat kinderen geconfronteerd moeten worden met deze ongelijke behandeling en positie waarin ze worden gezet omdat het “hoort bij onze traditie”. Voor degenen die nieuwsgierig zijn naar de gevolgen, de ‘doll test’ vind ik een interessant experiment om eens te bekijken. Je kan duidelijk zien hoe kleine kinderen zich al bewust zijn van hun huidskleur en hoe ze behandeld worden/zichzelf behandelen op basis daarvan. Is dat dan waar de Vlaamse cultuur voor wil staan, gekleurde kinderen op jonge leeftijd al aanleren dat ze minderwaardig zijn dan de witte kinderen?

De standbeeldendiscussie

Het Belgisch koloniaal verleden. In 1885 verwerft Leopold II officieel het eigendom van Congo-Vrijstaat (deze naam gaf de koning aan toenmalig Congo). Wat hierop volgt wordt weleens de Congolese holocaust genoemd: miljoenen Afrikanen verloren hun leven tijdens de kolonisatie, moesten werken onder uitbuitende arbeidsomstandigheden om de winst maximaal binnen te halen, massale mishandeling van de Afrikanen door de witte onderdrukker (slagen en verwondingen, verminking, doodslag, elkaar uitmoorden), het opleggen van het Christelijke geloof als de enige ware religie, etc.

De bloedige terreurjaren onder het bewind van Leopold II duurde voort tot 1908, waarna hij het eigendom over Congo-Vrijstaat overhandigde aan de Belgische Staat. In die 23 jaar heeft Leopold II zijn fortuin aanzienlijk zien groeien op de kap van de Congolese bevolking. Zij bloedden zodat hij en de Belgische staat in rijkdom konden baden, zodat verschillende openbare werken uitgevoerd konden worden en natuurlijk het privévermogen van de koning gespijsd kon worden. Ter verering van Leopold II werden er talloze standbeelden voor hem opgericht en straatnamen naar hem vernoemd uit dankbaarheid voor wat hij had gedaan. Het waren toen zeker simpelere tijden?

Men kan zich afvragen hoe het mogelijk is geweest dat de Belgische bevolking hier geen problemen mee had. Door het gebruik van propaganda en het afschilderen van ‘wilde zwarte mensen die beschaving bijgebracht moesten worden’ werd het hele kolonieverhaal algemeen aanvaard door de Belgische bevolking. Vandaag de dag zou dit niet meer mogelijk zijn (althans dat hoop ik toch). Maar dan kunnen we ons de vraag stellen waarom er zoveel verzet is bij het weghalen van de standbeelden van Leopold II? We weten wat hij heeft gedaan, onder welke mensonterende toestanden hij miljoenen Afrikanen heeft laten lijden voor zijn eigen profijt, en toch hechten enkele Vlamingen zoveel waarde aan een standbeeld omdat “het deel uitmaakt van onze cultuur”. Vind je dan dat het onderdrukken van anderen en het gebruik van bruut geweld gerechtvaardigd kan worden omdat het hoort bij onze cultuur? Het verwijderen van deze standbeelden zou net een teken zijn van nederigheid en respect, uit pure fatsoen. Laat dat een onderdeel zijn van de Vlaamse cultuur, in plaats van het verheerlijken en romantiseren van een massamoordenaar.

De met-stront-gooiende-witte-apen op sociale media

Net zoals mijn beeldspraak over poepende duiven en de Vlaamse cultuur ga ik voor het derde onderwerp een stap verder en viseer ik degenen die doelbewust racisme en haat verspreiden. Als je op zoek bent naar bewijs dat de mens een afstammeling is van de aap, dan raad ik je aan om typische racisten in hun natuurlijke omgeving online te observeren. Let op het overeenkomende gedrag die ze stellen: het gebruik van vuile woorden en taalgebruik alsof ze letterlijk met stront aan het gooien zijn op alles en iedereen wat hun niet aanstaat, ongecontroleerd gedrag met superioriteitsgevoelens (het alfamannetje willen zijn) en heel soms zelfs niet al te snugger, maar ik wil de apen natuurlijk niet beledigen aangezien zij wel degelijk intelligent zijn.

Hoe dan ook het zijn deze mensen die, zogezegd, de Vlaamse waarden en normen hoog in het vaandel dragen, maar is dat effectief wel zo? Zoals ik al eerder zei zijn de Vlaamse/Belgische waarden vooral Christelijk en democratisch van aard. Respect voor onze naasten, recht op vrijheid, streven naar gelijkheid zijn maar enkelen die mij zo te binnenschieten. Het lijkt erop dat het racistisch taalgebruik totaal niet aansluit bij de Vlaamse waarden en normen, maar toch worden ze beschouwd als gerechtvaardigde wapens. Noodzakelijk kwaad om de strijd tegen de vijanden van de Vlaamse cultuur te kunnen winnen. Het is door het gedrag van deze enkelingen dat de titel ‘Vlaming’ letterlijk door de stront wordt heen gesleurd en ironisch genoeg door de eigen stront die ze zelf produceren.

Afsluiter

Voor de afsluiter kijken we even terug op de besproken onderwerpen en de algemene vraag die werd gesteld: maakt racisme deel uit van de Vlaamse cultuur? Mijn antwoord: er zijn wel degelijk racistische elementen terug te vinden binnen de Vlaamse cultuur, zoals Zwarte Piet en het willen behouden van Leopold II monumenten. Toch kunnen we niet over de hele lijn spreken over een racistische cultuur. Het gedrag van enkele rotte appels als vooroordeel mag niet het excuus zijn om een hele bevolkingsgroep met de vinger te wijzen net zoals wij, als witten, ook niet anderen moeten behandelen volgens dezelfde stereotypen en vooroordelen.

Dit alles neemt overigens niet weg dat racisme diepgeworteld zit in de structuur van onze samenleving. Hoewel de Vlaamse cultuur niet racistisch is van aard toch gedragen we er ons niet naar. We staan toe dat inwoners met een migratie-achtergrond uitgesloten worden op meerdere facetten in de samenleving: van slecht onderwijs en pesterijen op school door leerlingen en leerkrachten, tot het uitoefenen van slecht betaalde en gevaarlijke jobs. Racisme zit vooral in het systeem waarbij beleidsmakers en politici de huidige orde in stand probeert te houden, en wat is er beter dan gebruik te maken van de dominante cultuur om dat te bewerkstelligen?