Omgekeerd racisme

Inleiding

In deze kleinschalige analyse buig ik mij over het concept ‘omgekeerd racisme’. We zien dit vaker terug voorkomen, maar wat betekent het eigenlijk? En waar komt het vandaan? In deze tijden van bewustwording van ons eigen gedrag en de ‘Black lives matter’ beweging ga ik op zoek naar hoe racisme leeft in onze samenleving en op welke manier politici hierop inspelen.

1               Racisme

Voor dit onderwerp definieer ik het woord ‘racisme’ als koepelterm. Racisme vinden we namelijk terug op verschillende niveaus binnen onze samenleving, dus het is zeker van belang om dit onderwerp verder open te trekken om een breder beeld te kunnen schetsen.

1.1          Wat is racisme?

Racisme kan omschreven worden bij het veroordelen van andermans gedrag bij negatieve houdingen tegenover allerlei etnische minderheidsgroepen. Hier gaat het om de houding of attitudes, de opvattingen en meningen van de bevolking (of een deel ervan). In dit geval beperkt racisme zich op microniveau, racisme tussen individuen.

Op mesoniveau wordt racisme beschreven door het ongelijk behandelen of uitsluiten van anderen omwille van hun huidskleur en/of etnische afkomst. Dit wordt institutioneel racisme genoemd, en we vinden dit terug op meerdere plaatsen in onze maatschappij. Verschillende onderzoeken tonen aan dat Belgische inwoners met een migratie-achtergrond minder snel uitgenodigd worden voor een sollicitatiegesprek in vergelijking met een autochtoon met dezelfde of soortgelijke cv en competenties, politie stelt zich strenger op ten opzichte van mensen met een migratie-achtergrond, en op de huurmarkt hebben ze minder kans op een woning. Racisme wordt op dit niveau ook wel discriminatie genoemd.

Een derde niveau waar we racisme terugvinden, is op macroniveau. In dit geval spreken we van een ideologie die aan bepaalde groepen ongunstige eigenschappen en vaak een lage maatschappelijke status toeschrijft op basis van aangeboren fysieke en/of culturele kenmerken. Op dit niveau verwijzen we naar politieke bewegingen die minderheidsgroeperingen bewust in een slecht daglicht plaatsen als deel van hun politiek programma, om zo hun ideologie te verspreiden en aan populariteit te winnen bij de algemene bevolking.

1.2          Sociologische verklaring van het begrip ‘racisme’

We maken hier een onderscheid tussen twee theorieën.

1.       Sociaal-structurele aard

De oorzaak van spanningen tussen verschillende groepen in de samenleving wordt verklaard door tussenliggende conflicten. De groeperingen voelen zich bedreigd door de ander waardoor elkaars belangen geschaad kunnen worden. De groep wiens belangen geschaad wordt of dat denkt door leden van een andere groep (een etnische groep), kan hierop reageren met het ontwikkelen van een rasvooroordeel.

Een mooi voorbeeld van de sociale identiteitstheorie, waarbij we de neiging hebben om ons aan te sluiten bij een groep die mee onze sociale identiteit vormt. Het gevaar hierin bestaat echter dat we, de groep waartoe we behoren en zijn gedrag, positiever zullen beoordelen dan het werkelijk is, en de andere groep(en) sneller zullen veroordelen zonder dat deze gebaseerd zijn op objectieve feiten.

2.       Een tweede theorie gaat uit van de zelfstandige invloed die uitgeoefend wordt door bepaalde culturele opvattingen die wijdverspreid worden doorheen de samenleving. Op deze manier worden meningen constant hervormd over het idee cultuur en het beeld van andere etnische groepen. Dit vinden we vooral terug in massemedia, schoolboeken, literatuur, etc. Op deze manier worden vooroordelen verder verspreid doorheen de samenleving zonder dat ze er zelfbewust van zijn.

1.3          Omgekeerd racisme

Omgekeerd racisme, ofwel ‘antiblank racisme’ genoemd, is een term die we vaak horen bij (extreem) rechtse politici. Het European Network Against Racism (ENAR) veroordeelt het gebruik van deze term en beschrijft het als “een ideologisch tegenoffensief om de notie ‘racisme’ zelf uit te hollen” (Unia, 2014, p. 40). De term ‘omgekeerd racisme’ wordt dus gebruikt door de blanken (of de witten) om zichzelf te verdedigen wanneer ze zich beledigd, gekwetst, of aangevallen voelen door een etnische minderheid. Maar klopt deze term wel? Volgens het ENAR is er nood aan een evenwichtige analyse om dit in een juister beeld te plaatsen. Zoals hierboven beschreven bij punt 1.1 komt racisme voor bij vooroordelen, discriminatie en ideologische opvattingen tegenover een etnische minderheidsgroep. Maar, tegelijk moeten we erkennen dat er bij minderheden ook xenofobie en haat bestaat tegenover de meerderheid van een groep of bevolking binnen een samenleving. In dit geval spreken we ook van racisme.

2               Invloed van racisme op de maatschappij

We hebben de termen racisme en omgekeerd racisme eens van dichterbij bekeken, en we kunnen een voorlopige conclusie maken dat de term omgekeerd racisme slechts een ideologische oorsprong heeft als een tegenreactie om het problematiek racisme te counteren (weliswaar in het voordeel van “het slachtoffer” van omgekeerd racisme). Maar wat is nu de impact ervan? ENAR omschrijft het als volgt: “Discriminatie door de meerderheid heeft een veel grotere impact dan discriminatie door de minderheid. Dat geldt vooreerst puur kwantitatief. Onze samenleving telt ongeveer 15% personen met een migratieachtergrond. Stel dat in onze samenleving 30% mensen racistisch zijn en dit gelijk gespreid is over de verschillende groepen. Dan telt onze totale bevolking 4,5% racistische mensen uit etnisch-culturele minderheden en 25,5% racistische meerderheidsmensen. Maar het gaat om meer dan cijfers. De positie van verschillende groepen is immers niet gelijk. In ons land is de meerderheidsgroep dominant, zowel politiek, economisch als maatschappelijk. Met andere woorden: de ‘witte’ meerderheid bepaalt de regels, verdeelt de jobs en zet de toon. De 25,5% mensen met racistische attitudes en een meerderheidsachtergrond krijgen dus veel vaker kans om te discrimineren, en de minderheidsgroep loopt een groter risico om hen tegen te komen in zijn streven naar een goede opleiding, loopbaan, woning enzovoort. Dat is overigens ook de realiteit vandaag: op al die domeinen scoort discriminatie bitter hoog. Een realiteit die zorgt voor veel frustraties bij de mensen uit die minderheidsgroepen. Confrontatie met discriminatie is een hypotheek op de ontwikkeling van een evenwichtig zelfbeeld en leidt bij sommigen tot een diepgeworteld negatief gevoel tegenover de meerderheidsgroep. Anderen wentelen hun ongenoegen af op groepen die nog lager in de maatschappelijke hiërarchie staan. De link met ‘omgekeerd racisme’ is snel gelegd” (Unia, 2014, p. 43.).

We kunnen dus stellen dat hoewel de witte gemeenschap ook te maken krijgt met racisme door leden van een etnische minderheidsgroepering, de andere etnische minderheidsgroeperingen meer last en hinder ondervinden van racisme dan de witte gemeenschap. Dit wil natuurlijk niet zeggen dat racisme gepleegd door een etnische minderheid getolereerd mag worden. Elke vorm van racisme is een smet op onze samenleving, en naar mijn zeggen moet de focus liggen op verbindend werken, een taak voor onze politici op macroniveau, en ook onderling tussen individuen.

3               Het gebruik van ideologie op macroniveau: hoe politici (soms onopgemerkt) racisme weet te verspreiden

Als afsluiter van deze korte analyse leek het me niet onbelangrijk om eens te kijken hoe politieke partijen (bewust of onbewust) racisme weet verspreiden.

3.1          Taal is niet neutraal

In de filosofie heb ik de uitdrukking ‘taal is niet neutraal’ horen vallen. Sindsdien ben ik meer gaan opletten over niet enkel mijn eigen taalgebruik, maar vooral die van politici. Op heel slinkse wijze slagen politici erin om boodschappen over te brengen om zo doelbewust de bevolking te “trainen” weliswaar om emoties op te wekken bij bepaalde woorden. Woorden die zorgvuldig gekozen worden om hun politieke agenda op te leggen bij het volk. Mathieu Bokestael schreef hier een interessant artikel over bij Mo*. In het artikel legt hij uit hoe Geert Wilders in Nederland woorden en metaforen gebruikt in zijn speeches, om zo empathie en sympathie bij het volk op te wekken. Op deze manier telt de inhoud van het verhaal niet meer, want een politieker heeft als doel sympathie te krijgen van zijn stemmers (Bokestael, 28 maart 2017).

Een voorbeeld. ‘Wilders heeft het over vluchtelingen, maar hij gebruikt woorden en metaforen die bij de luisteraar net het beeld van het terrorisme oproepen. Op die manier zorgt Wilders ervoor dat beide lexicale velden gaan overlappen en dat de luisteraar ze ook gaat vereenzelvigen en de concepten ‘vluchteling’ en ‘terrorist’ achteloos als identiek gaat beschouwen, hoewel dit helemaal niet het geval is.” (Bokestael, 28 maart 2017). Lexicaal wil zeggen: groepen woorden die bij elkaar horen. Als we denken aan het woord ‘vluchtelingen’ hoor ik zelf: vluchten, oorlog, armoede, etc. Een politicus zoals Geert Wilders speelt hier duidelijk op in door in zijn speeches zijn woorden zorgvuldig uit te kiezen, en ze te associëren met andere woorden zoals ISIS, Al Qaeda, extremisme, terrorisme, etc.

3.2          Dog whistle

We gaan door naar de volgende techniek die door politici gebruikt wordt om racisme verder te verspreiden onder het volk. De term ‘dog whistle’ is er een die me heel nieuw in de oren klinkt. Een dog whistle (een hondenfluitje) is een type fluit die gebruikt wordt bij het trainen van honden. Deze fluit produceert een geluid die (grotendeels) buiten het bereik van het menselijke gehoor ligt met als bedoeling honden te trainen.

Wat heeft een hondenfluitje nu met politiek te maken? Wel, deze techniek past perfect bij het eerder besproken onderwerp over taal. We hebben als voorbeeld Geert Wilders gebruikt om aan te tonen hoe taal gebruikt kan worden om racisme (bewust) verder te verspreiden door bepaalde termen aan elkaar te koppelen zodat ze negatieve gevoelens opwekken. Dog whistling heeft een andere functie, namelijk een boodschap de wereld insturen die op het eerste gezicht onschuldig is, maar een specifieke boodschap heeft voor een select publiek om racisme te verspreiden. Ian Haney López beschrijft het proces van dog whistling in 3 stappen. De politicus verkondigt als eerste een boodschap die ongemerkt racistisch is bij het volk, vervolgens wordt hij hierover aangesproken en beschuldigt van racisme. Maar de boodschap is zo verhuld dat er geen sprake zou kunnen zijn van racisme, dus hij kan dit ontkennen. Ondertussen heeft de boodschap zich kunnen verspreiden met al de gevolgen van dien. Verder stelt Ian Haney López het zo: “Ik ben niet racistisch, je noemt me alleen maar racistisch omdat ik wit ben. Dat is racistisch van jou”, zegt hij tegen critici. Conservatieven en extreemrechtse politici draaien racisme om en laten hun aanhangers zo geloven dat progressieven en mensen van kleur een hekel hebben aan witte mensen. Op die manier wakkeren ze raciale angsten nog verder aan.” (Schram, 3 februari 2020).

Het gebruik van de term ‘omgekeerd racisme’ past hierbij perfect in het plaatje. Eerst en vooral wordt er met deze term een specifiek publiek aangesproken, namelijk de blanken die zich gediscrimineerd voelen door de etnische minderheid. Ze krijgen op deze manier gehoor aan hun frustraties, en de sympathie voor politici die voor hun willen opkomen. Tegelijk is niet iedereen bekend met deze term. Bij een rondvraag bij verschillende collega’s en vrienden viel het op dat degenen met een migratie-achtergrond vaak niet wisten wat deze term betekent. Collega’s of vrienden die openlijk stemden op een (extreem) rechtse partij, of ze online volgen op sociale media, zijn er wel mee bekend en geloven ook daadwerkelijk dat dit bestaat. Wanneer ik hun hiermee confronteer dat dit slechts een ideologische tactiek is om de problematiek racisme te ondermijnen, volgt hier sterke weerstand op. Hoewel deze rondvraag op zeer kleine schaal is gebeurd, bevestigt het toch mijn vermoeden dat er hier sprake is van verspreiding van racisme via de politiek.

4              Conclusie

We zijn aan het einde van deze korte analyse over racisme en omgekeerd racisme, en we kijken terug naar wat we hieruit kunnen concluderen.

Allereerst is het duidelijk dat racisme een destructief karakter heeft en schadelijk is voor een maatschappij. Deze kan op verschillende niveaus voorkomen, en raakt vooral etnische minderheden binnen een samenleving. Verder is het duidelijk dat de term ‘omgekeerd racisme’ niet bestaat, en enkel gebruikt wordt binnen een ideologische visie (gecreëerd door extreemrechtse partijen) om als blanke/witte te kunnen aanduiden wanneer hij/zij slachtoffer is geweest van racisme door iemand van een andere etnische afkomst. In dit geval spreken we ook over racisme.

Verder is het duidelijk dat racisme vooral door politici sterk verspreid kan worden binnen de samenleving door het juiste gebruik van woorden alleen .Het gebruik van de term ‘omgekeerd racisme’ is hier ook een sterk voorbeeld van, en als samenleving moeten we meer waakzaam zijn bij de gebruikte woordenschat bij onze politici. Politici gebruiken ongetwijfeld ook andere manieren om racisme te verspreiden (zoals het opstellen van specifieke wetten, ondermijnen van de grondrechten, etc.). We moeten extra waken over deze signalen die politici ons uitzenden enerzijds, en als samenleving ons ook meer bewust worden hoe racisme zich tentoonstelt aan ons en onze medeburgers.

 

Bronnen

Bokestael, M. (28 maart 2017). Wat Geert Wilders’ “Klare Taal” ons leert over zijn wereldbeeld. [Wereldblog]. Mo*. Geraadpleegd op 20 juni 2020, via https://www.mo.be/blog/wat-geert-wilders-gebruik-van-metaforen-intertekstualiteit-en-lexicale-velden-ons-kan-leren

Schram, E. (3 februari 2020). Wat politici eigenlijk bedoelen als ze zeggen: ‘red dit land!’. [Artikel]. One World. Geraadpleegd op 20 juni 2020, via https://www.oneworld.nl/lezen/discriminatie/racisme/wat-politici-eigenlijk-bedoelen-als-ze-zeggen-red-dit-land/

Unia. (2014). Discriminatie/diversiteit: tijd voor een interfederaal actieplan tegen racisme. [Jaarverslag]. Brussel